FASIHI SIMULIZI.
| FASIHI SIMULIZI | |
| Utanzu wa | Fasihi |
| Kiingereza | Oral Literature |
| Tanzu za Fasihi Simulizi | |
|
| |
| Prev | Tamathali za Usemi |
| Next | Fasihi Andishi |
| VIPERA VYA TANZU ZA FASIHI SIMULIZI | |
| HADITHI / NGANO | |
| NYIMBO |
|
| TUNGO FUPI | |
| MAIGIZO | |
Sifa za Fasihi Simulizi
- Hupitishwa kwa njia ya mdomo
- Ufanisi wa sanaa katika fasihi simulizi hutegemea uwezo wa msimulizi, au wahusika
- Masimulizi yake yanaweza kuathiriwa na mazingira, hisia na hali
- Ni mali ya jamii. Hakuna mtu fulani anayemiliki sanaa katika fasihi simulizi.
- Inaweza kubadilika kutoka kizazi hadi kizazi, au mazingira mbalimbali kwa sababu hutegemea kumbukumbu ya msimulizi.
- Aghalabu huwa na funzo fulani
Umuhimu wa Fasihi Simulizi
- Kuburudisha - Hufurahisha na kuchangamsha hadhira
- Kunasihi- kutolea mawaidha na kuonyesha mwelekeo unaotarajiwa katika jamii
- Kuelimisha watu kuhusu vitu mbalimbali hasa mazingira yao
- Kutambulisha jamii - jamii mbalimbali husifika kutokana na sanaa zao katika fasihi simulizi kama vile nyimbo
- Kuhifadhi na kudumisha utamaduni wa jamii
- Kuunganisha watu - huleta watu pamoja
- Kukuza lugha - fasihi huimarisha lugha kwa kuwa hutumia mbinu mbalimbali za lugha.
- Kuliwaza - hutoa huzuni na kuleta matumaini.
- Kupitisha muda - wakati mwingine fasihi simulizi hutumika kupitisha muda.
FASIHI KWA UJUMLA.
FASIHI
Katika
uga wa fasihi kuna kumbo tatu muhimu zinazoipa uhai taaluma nzima ya
fasihi. Kumbo hizo ni ushairi, riwaya na tamthiliya. Uwe ukweli ama
kinyume chake lakini jambo la muhimu kufahamu ni kuwa kila kumbo katika
fasihiutawaliwa na kanuni zake na nijambo la kiuungwana kuzifuata kanuni
au Jadi husika. Kanuni hizo hutoa muongozo katika utungaji wa kazi za
kifasihi na uhakiki wa kazi hizo. Aghalabu kuzitumia kanuni huwa ni
jambo la Kiuugwana na la kheri, lakini katika zama tulizonazo sasa sio
dhambi kubwa ya kiuandishi ahesabiwayo mwandishi na wanamapokeo
anapokiuka jadi husika katika kumbo mojawapo ya fasihi andishi.
Tunapozungumzia
kanuni ama Jadi ya kiutunzi katika uga wa fasihi tunamaana ya mambo
yajitokezayo na kurudiwarudiwa mara kwa mara katika kumbo fulani ya
fasihi, kwa mfano, mambo yajitokezayo mara kwa mara katika kumbo ya
tamthiliya ni utumizi wa jukwaa, hadhira, wahusika, mtiririko wa
vitendo, dhamira na nyimbo. Kama wasemavyo waswahili “Kawaida ni kama
Sheria”, ndivyo hivyo mambo hayayanayojirudia katika kila kazi ya
kitamthiliya ndiyo yajengayo kanuni ama sheria za utungaji wa
tamthiliya.
Hapo
mwanzo kabla ya kuibuka kwa fasihi ya Kiswahili ya majaribio, kanuni
zote za ujenzi wa tamthiliya ya Kiswahili zilikopwa kutoka katika
tamthiliya ya Ulaya. Vyanzo vingi vya taarifa vinaeleza kuwa kanuni hizi
za ujenzi wa tamthiliya ziliwekwa na wanataaluma wa kimagharibi lakini
ukweli ni kwamba chimbuko la tamthiliya katika nchi na tamaduni
mbalimbali hushabihiana kwa kiasi kikubwa kwa vile uhusishwa na visakale
na matendo ya kidini. Kwa mfano, yasemekana kuwa huko Ulaya tamthiliya
ilitokana na miviga na viviga, hasa ya kidini, katika jamii ya kale ya
Wayunani, (Holman 1972, katika Mulokozi1996). Miviga hiyo iliambatana na
duru za kuzaliwa, kukua, kufa, kuoza na kuzaliwa upya ambazo hasa
zilihusishwa na Mungu aliyeitwa Dionizi, aliyeaminiwa kuwa aliuawa,
akakatwakatwa vipandevipande na baadaye akafufuka tena (Mulokozi 1996).
Pia hapa Afrika, kumbukumbu za kwanza za maigizo ya kitamthiliya
tunazipata Misri, ambako michezo ya miviga ilihusu kufa na kufufuka kwa
Mungu wa Wamisri aliyeitwa Osiris ilikuwa ikiigizwa kila mwaka kwa miaka
2000 kuanzia kama mwaka 2500KM, (Mulokozi 1996). Hii inaonyesha kuwa
chimbuko la tamthiliya katika jamii nyingi duniani linashabihiana kwa
kiasi kikubwa.
Kanuni
zilizowekwa juu ya ujenzi wa tamthiliya zilitokana na mambo
yaliyopelekeachimbuko la tamthiliya. Inaonekana wazi kuwa kanuni hizi
zilihusika na zinaendelea kuhusika kwa kiasi kikubwa katika kujenga
muktadha, fani na vitendo vitendekavyo katika matambiko na mikusanyiko
ya kidini, kanuni hizo kama vile utumizi wa jukwaa, hadhira, wahusika,
vitendo, dhamira na nyimbo zinahusika moja kwa moja katika matendo
yatendekayo katika matambiko, miviga na dini za kijadi na zile za
kigeni.
Kanuni
huwa hazibakii hivyohivyo, hubadilika kufuatana na mahitaji ya jamii
kwa wakati fulani. Hapo mwanzo kanuni za Ki-Aristotle zilitumika vizuri
na kwa usahihi katika utanzu wa tamthiliya ya kiswahili. Kadri siku
zilivyoenda mbele watunzi wa tamthiliya ya Kiswahili walilazimika
kukiuka baadhi ya kanuni hizo kwa kuingiza vipengele vya fasihi simulizi
katika tamthiliya ya kiswahili ili kuifanya tasnia ya tamthiliya
andishi ifungamane na uhalisi wa kiafrika. Waandishi wengi wa tamthiliya
tulionao sasa ni wafuasi wazuri wa kukiuka kaida za Ki-Aristotle, ndipo
sasa tunaona umuhimu mkubwa wa utafii huu. Vile vile ikumbukwe kuwa
uandishi huu wa “Kimajiribio”au
ukiukwaji huu wa kaida za kiuandishi umejitokeza katika kumbo zote za
fasihi andishi, lakini utafiti huu umeshughulikia kumbo ya tamthiliyatu.
Ukiukwaji
wa kaida za Ki-Aristotle na kuingizwa kwa kanuni za U-jadi (wataalamu
wengine wanazitambulisha kanuni za U-Jadi kama fasihi ya kiswahili ya
majaribio), katika uandishi wa tamthiliyaya Kiswahili umeibua maswali
mengi kwa wadau wa fasihi.
F.E.M.KSenkoro(2011:62)
anajadili baadhi ya maswali hayo, hapa anasema “Swali ambalo hatimaye
linajadiliwa ni; je, majaribio haya yanafuata kanuni zipi? Upya una
nafasi gani katika majaribio? Na, Je, majaribio mahsusi ya fasihi fulani
yanaanza na kuisha wakati gani?
Senkorohajatoa
ufafanuzi wakutosha juu ya maswali haya. Mambo mengi ameyaacha hewani.
Utafiti huu umeibuka na majibu kwa baadhi ya maswali na kuyaacha mambo
mengine kama mada za utafiti kwa watafiti tarajali.
Kuna
tafiti kadhaa zilizofanywa na kuhifadhiwa zinazohusu tamthiliya ya
Kiswahili, tafiti nyingi kati ya hizi zinahusu uchambuzi wa vipengele
vya fani na maudhui ndani ya tamthiliya teule. Hata hivyo kwa upeo wa
ufahamu wa mtafiti hakuna mtafiti aliyewahi kujishughulisha kuhusu
mabadiliko ya uandishi wa tamthiliya ya Kiswahili kutoka U-Aristotle
kwenda U-Jadi wa Kiafrika. Wapo watafiti ambao wamefanya utafiti kuhusu
tamthiliya kwa kuchambua vipengele mahususi,baadhi ya watafiti hao ni
Omary (2011), alichunguza suala la Ukimwi lilivyo jadiliwa katika
tamthiliya za Kiswahili, Murusuri (2011), alitazama Utamthiliya katika
Ngonjera, data mahsusi alizitoka ndani ya vitabu vya Ngojera za Ukuta,
Ngojera hizi zimetungwa na mwasisi wa chama cha UKUTA na mshairi
mashuhuri Mathius Mnyampala. Vielevile, Madembwe (2011), alifanya
utafiti juu ya nafasi ya kejeli na dhihaka katika tamthiliya za Penina
Muhando. Kwa upeo wa ufahamu wa mtafiti wa utafiti huu ni kwamba hakuna
mtafiti aliyewahi kuchunguza juu ya mabadiliko ya kiuandishi
yaliyojitokeza katika tamthiliya ya Kiswahili kutoka uandishi unaofuata
kanuni za Ki-Aristotle kwenda katika uandishi wenye kuzingatia vipengele
vya Jadi ya Ki-Afrika. Kwa upeo wa mtafiti wa utafiti huu, mtafiti
mmoja tu ndiye aliyejaribu kujadili baadhi ya matendo ya kiafrika ndani
ya tamthiliya ya Kiswahili. Mtafiti Nicholaus, A, alichunguza jinsi
falsafa ya Ubuntu inavyo jadiliwa katika tamthiliya ya Kiswahili.
Nicholaus
(2011), aliteuwa tamthiliya za Penina Muhando na kuchunguza jinsi
falsafa ya Ubuntu ilivyosawiri katika tamthiliya hizo. Malengo yake ya
kufanya utafiti yalikuwa ni pamoja na kuelezea mbinu alizozitumia
mwandishi Penina Muhando katika kueleza masuala ya waafrika ikiwemo na
falsafa yao.
Katika kutekeleza lengo hilo mtafiti alitumia tamthiliya tatu za Mama Muhando, tamthiliya hizo ni Hatia, Heshima Yangu naTambueni Haki Zetu. Matokeo
ya utafiti huu yanaonyesha kuwa falsafa ya Ubuntu imejitokea kwa kiasi
kikubwa katika tamthiliya za Penina Muhando. Masuala ya waafrika
yamewasilishwa kwa njia mbalimbali kama vile Ngoma, kicheko, kilio,
kiapo, mizimu na kwa kupitia njia ya uundaji wa chama cha ZETU, kwa
kutumia njia hizi mtafiti anayataja mambo ya waafrika yaliyojitokeza
zaidi ndani ya tamthiliya teule kuwa ni pamoja na ndoa za kiafrika,
burudani, hekima, upendo, heshima, ushirikiano na kadhalika.
Pamoja
na mtafiti kufanikiwa kuonesha mambo kadhaa yanayowahusu waafrika ndani
yatamthiliya teule lakini hakuweza kuyaelezea mabadiliko ya kiuandishi
katika tamthiliya ya Kiswahili. Hakutuonesha sababu zilizopeleke
waandishi wengi wa tamthiliya ya Kiswahili kukiuka kaida za uandishi wa
Ki-Aristotle na kuzama katika Ujadi wa Ki-Afrika, hivyo kulikuwa na haja
ya kufanya utafiti
kama huu unaohusu mabadiliko ya uandishi wa tamthiliya ya Kiswahili ili
kupata data na taarifa sahihi na za kutosha ili zitumike katika uwanja
wa fasihi andishi.
Mbali
na hayo, Nicholaus alifanya Utafiti wake kwa kuchambua kazi za
mwandishi mmoja wa tamthiliya ambaye ni Penina Muhando. Utafiti huu
uliona ni vema kuchambua kazi za waandishi wawili ambao kwa hakika
wanamchango mkubwa katika kustawi kwa tasnia ya tamthiliya andishi ya
Kiswahili. Utafiti huu umechambua kazi za Ebrahim Hussein na Penina
Muhando jambo lililomwezesha mtafiti kuongeza mawanda ya kiuchambuzi na
ukusanyaji wa data katika kukamilisha utafiti huu. Pia uteuzi wa vitabu
vilivyo chambuliwa na kupelekea upatikanaji wa data za msingi, ni
tofauti na uteuzi uliofanywa na watafiti wengine kwakuwa utafiti huu
umezingatia vipindi viwili muhimu katika uandishi wa tamthiliya, kipindi
cha utawala wa kanuni za Ki-Aristotle na kipindi cha pili ni hiki
tulichonacho sasa (kipindi cha fasihi ya Kiswahili ya kimajaribio).
No comments:
Post a Comment